(Link truyện: https://www.facebook.com/media/set/?set=a.1359498057580243&type=3)
Mình thường đùa: nhà Bí ở Tức Mặc, quê mình ở Vạn Kiếp, cùng yêu họ Trần nhưng lại không liên quan gì nhau. Nên, khi Bí kể dự định viết về Phật Kim – Lê Tần, mình đã làm đúng bổn phận một beta có tâm nhất quả đất là dùng đủ cách để giục tác giả viết xong, chỉ là khi ấy mình không nghĩ Thuở xuân tàn lại là truyện mà mình ưng hơn cả của Bí, từ sau Tức Mặc có giai nhân vài năm trước.
Thật buồn cười, Bí không nghiên cứu Phật giáo, nhưng truyện này của Bí rất thiền, đặc biệt hơn là thiền rất đúng cái chất của Trần Thái Tông. Trong bài tựa Thiền tông chỉ nam, Thái Tông kể, ngài vì phẫn uất mà bỏ lên Yên Tử, song phải trở về, vừa lo việc nước vừa chú tâm tìm hiểu đạo. Một ngày, khi đọc kinh Kim Cang đến câu “Ưng vô sở trụ, nhi sinh kỳ tâm”, ngài tự ngộ. Câu này đại khái có nghĩa là một khi đã hiểu được và chấp nhận tính biến đổi không ngừng, không giới hạn của mọi vật, không cố chấp vào một hình tướng nào, ta sẽ tự tìm thấy chân tánh, tìm thấy “Phật” của mình. Trần Cảnh và Phật Kim trong truyện này đã lần lượt tìm thấy bản ngã của mình, bằng cách buông bỏ dần dần những điều tưởng như không thể nào buông bỏ được của hai đứa trẻ vô tình bị đặt vào vòng xoáy quyền lực, cả một đời không được sống như mình muốn. Buông bỏ không có nghĩa là thông cảm hay đồng tình, chỉ đơn giản là hiểu rằng mỗi người có một lập trường khác nhau mà đôi khi, vì một mục đích nào đó, người ta sẽ hy sinh mình, và nếu mình oán mãi, trách mãi, người dằn vặt khổ đau vẫn chỉ có bản thân.
Cả câu chuyện là từng chút từng chút vướng mắc trong lòng Phật Kim được gỡ xuống, từ nợ duyên với Trần Cảnh, từ quyền lực bị họ Trần chiếm đoạt đến mặc cảm với họ Lý. Có ba chi tiết thể hiện rõ các giai đoạn này: một là Phật Kim vui vẻ đùa với Nhật Duật, hai là cầu nguyện cho họ Trần thắng lợi, ba là vòng tay của Huệ Tông trong lúc nàng nửa tỉnh nửa mê. Trong ba thứ này, chấp niệm lớn nhất có lẽ là ám ảnh tự tay đã làm mất nước, nhưng khoảnh khắc nàng nhận ra “kẻ tung hô mới làm nên vạn tuế”, Phật Kim đã thực sự “giác ngộ” rồi.
Một chi tiết khác mình rất thích của truyện là mối quan hệ giữa Trần Cảnh và Lê Tần. Xét cho cùng, với Cảnh, Tần còn thân thiết hơn Liễu, thấu hiểu hơn Kim. Chi tiết cú đấm của Cảnh lúc Tần muốn cưới Kim, mình thuyết phục Bí giữ lại vì cú đấm ấy thể hiện rõ tình bạn của hai người đàn ông, đồng thời là sự buông bỏ của Cảnh đối với một mối canh cánh, cả đời vẫn không yên tâm được. Còn Tần, nam chính của truyện này, nam chính sau cùng trong cuộc đời Kim, có lẽ không quá nổi bật nhưng chính sự lặng lẽ mà không chìm khuất đó của Tần mới đủ để làm một chỗ dựa vững chắc cho cả Cảnh và Kim, người nửa đời trước, người nửa kiếp sau.
Bỏ qua những mộng mơ về tình yêu vốn quá nhỏ nhoi khi đặt vào thời cuộc, điều mình tâm đắc nhất truyện lại là ý niệm về dòng chảy thời gian không ngừng biến đổi mình đã nói ở trên. Mình cảm động nhất khi Kim lo lắng cho Hoảng sẽ thành trẻ mồ côi (hoặc vì Hoảng là con Oanh =))), cảm động khi Cảnh bảo Duật đến bầu bạn với Kim, và cảm động nhất ở đoạn cuối, khi những người sáng lập vương triều đều đã nằm xuống, chỉ còn lại những đứa trẻ lớn lên trong thịnh thế. Cái bóng của Linh Từ và Thủ Độ vẫn ẩn hiện trong câu chuyện của Kim – Tần, và sẽ chẳng bao giờ biến mất, ngày nào những giai thoại về hào khí Đông A còn được lưu truyền, cái bóng ấy nặng nề, cũng chính cái bóng ấy làm nền cho thế hệ sau vút cao đôi cánh hùng ưng.
Thời gian tàn nhẫn, vòng xoay của lịch sử tàn nhẫn, song chấp nhận được sự tàn nhẫn ấy là lẽ tất yếu và nuốt xuống nỗi đắng cay khi bản thân bị biến thành một quân cờ, có lẽ, mỗi người sẽ tìm thấy sự an lạc của riêng mình, theo một cách nào đó. Và, đọc Thuở xuân tàn của Bí, mình tin những người từ quá vãng xa xôi đã thực sự ngủ yên.
Phương Uyên 